του Νίκου Γραικούση *
ΜΕΡΟΣ 1ον
Υπάρχει τελικά εναλλακτική για τον κόσμο ετούτο ή δεν υπάρχει;
Μας αρέσει η σημερινή πραγματικότητα ή όχι;
Ένας κόσμος αβεβαιότητας είναι ένας επικίνδυνος κόσμος.
Μια κοινωνία, μια οικογένεια, ένα άτομο που ζει με το φόβο της πιθανής έλλειψης των αναγκαίων για τη ζωή, δεν μπορεί να ζήσει μια καλή ζωή.
Όταν η αξιοπρεπή διαβίωση είναι περισσότερο θέμα τύχης, τότε κάτι δεν πάει καλά.
Μπορούν να ζήσουν όλοι οι άνθρωποι σύμφωνα με τις δυνατότητες που παρέχει η εποχή μας ή αυτό είναι αποκλειστικό προνόμιο μιας μικρής μειοψηφίας τυχερών ανθρώπων;
Η απάντηση που δίνουμε είναι: Ναι, υπάρχει αυτή η δυνατότητα και μάλιστα είναι απόλυτα εφικτή.
Η πρόταση μας αφορά ένα διαφορετικό οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο, έναν εναλλακτικό τρόπο κοινωνικής διακυβέρνησης.
Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε το νέο μοντέλο ως ‘’Ο τέταρτος δρόμος’’.
Αν και πρόκειται για μια διαφορετική προσέγγιση της οργάνωσης της οικονομίας, στην ουσία δεν αποτελεί μια νέα εφεύρεση.
Οι μέχρι σήμερα γνωστές παραγωγικές σχέσεις που έχουν επινοήσει τα οικονομικά συστήματα του καπιταλισμού, του σοσιαλισμού και εν μέρει της σοσιαλδημοκρατίας παραμένουν αναλλοίωτα στο νέο μοντέλο.
Αυτό που αλλάζει και που αποτελεί πρωτοτυπία, είναι η διαφορετική δομή του νέου μοντέλου.
Μια δομή που συνδυάζει όλους τους γνωστούς τρόπους παραγωγής και του καπιταλισμού και του Σοσιαλισμού και της σοσιαλδημοκρατίας, αφήνοντας όμως απέξω το μοντέλο της μικτής οικονομίας.
Ένα μοντέλο το οποίο έχει αποκλειστικό σκοπό τη διάχυση του πλούτου σε ολόκληρο το φάσμα της κοινωνίας, ανάλογα με τις ανάγκες και την προσπάθεια του καθενός.
Ένα μοντέλο το οποίο δεν αφήνει κανέναν ‘’απέξω’’, δεν βασίζεται στην τυχαιότητα και σε κανένα αόρατο χέρι, αλλά έχει τη δυνατότητα να προσφέρει μια αξιοπρεπή ζωή στον καθένα.
Ένα μοντέλο που περιλαμβάνει την ανάπτυξη των επιχειρηματικών δυνατοτήτων και την επιθυμία για πλουτισμό χωρίς να στερεί από κανέναν τα απαραίτητα μιας αξιοπρεπούς ζωής.
Η παρακάτω ανάλυση επιχειρεί να περιγράψει με όσο το δυνατό πιο σύντομο, απλό και κατανοητό τρόπο, το νέο αφήγημα, τις προϋποθέσεις εφαρμογής του και τις συνέπειες που αυτό διαμορφώνει στο πλαίσιο ενός νέου τοπίου κοινωνικής, οικονομικής και πολιτειακής οργάνωσης.
Οι θέσεις οι οποίες θα αναπτυχθούν, όπως είπαμε, δεν αποτελούν νέα ανακάλυψη ή εφεύρεση.
Αν υπάρχει κάποιος κρυμμένος θησαυρός αυτός είναι ήδη γνωστός. Αυτό που προτείνουμε είναι τα νέα μέσα για την εξόρυξη του.
Γιατί λοιπόν δεν είναι ήδη ευρέως γνωστό και διαδεδομένο το νέο αυτό αφήγημα;
Διότι αυτό παραμένει στη σφαίρα της ακαδημαϊκής έκφρασης, είναι σχέδιο ‘’επί χάρτου’’ δηλαδή και δεν αποτελεί στόχο πολιτικής εκπλήρωσης.
Δηλαδή δεν έχει πολιτική εκπροσώπηση.
Κανένας πολιτικός φορέας, καμία πολιτική συλλογικότητα, κανένα πολιτικό κόμμα δεν εκπροσωπεί το συγκεκριμένο αφήγημα.
Ή για να μην αδικούμε κανέναν, μπορεί κανείς να βρει τέτοια στοιχεία σε κείμενα πολιτικών φορέων, αλλά δεν αποτελούν κάτι το ενιαίο και το συγκροτημένο.
Και είναι φυσικό να μην υπάρχει κάτι το ενιαίο, διότι το νέο αυτό αφήγημα δεν είναι κάτι το ενιαίο.
Έχει αναλυθεί τόσο πολύ, από τόσο πολλούς, από τόσες διαφορετικές πλευρές, που δεν είναι δυνατό να εκφραστεί ενιαία αν δεν εκφραστεί πολιτικά.
Όσο θα βρίσκεται εντός ακαδημαϊκού και ερευνητικού πλαισίου αναφοράς και ανάλυσης, μόνο αυτό θα συμβαίνει γιατί αυτό είναι φυσικό να συμβαίνει.
Και η ερώτηση που τίθεται είναι: Γιατί τα υπάρχοντα πολιτικά κόμματα και φορείς δεν έχουν δανειστεί ικανό αριθμό από τις θέσεις του νέου αυτού αφηγήματος για να τις ενσωματώσουν στον πολιτικό οραματισμό τους;
Μια πιθανή απάντηση είναι ότι δεν έχει έρθει η ιστορική στιγμή για κάτι τέτοιο.
Μέχρι σήμερα όλες οι πολιτικές ιδεολογίες έχουν στηριχθεί σε τρία διαφορετικά οικονομικά μοντέλα, τα οποία εκκινούν από διαφορετικού είδους σχέσεων παραγωγής.
Αυτό του καπιταλισμού με τη σύγχρονη νεοφιλελεύθερη έκφραση του, το πάλε ποτέ κομουνιστικό μοντέλο σοβιετικού τύπου και αυτό της λεγόμενης σοσιαλδημοκρατίας, το οποίο προσπάθησε στο παρελθόν να συγκεράσει τα δύο πρώτα.
Μπορεί τα παραπάνω τρία πολιτικά και οικονομικά μοντέλα να είχαν και να έχουν πολλές εκφάνσεις, αλλά όλες τους παραμένουν εγκλωβισμένες στην κυρίαρχη λογική του καθενός από αυτά.
Υπάρχει τέταρτο;
Θεωρούμε πως ναι, υπάρχει.
Χωρίς να χρειάζεται να ανακαλύψουμε εκ νέου τον τροχό, εκμεταλλευόμενοι την μέχρι τώρα πολύτιμη εμπειρία μας, έχουμε τη δυνατότητα να διατάξουμε τα ήδη υπάρχοντα πολιτικά και οικονομικά υλικά σε μια άλλη δομή.
Ο ακρογωνιαίος λίθος της πρότασης μας, βρίσκεται στην ιδέα ενός υλοποίησης ενός μοντέλου, της διαμοιρασμένης ή της διαχωρισμένης οικονομίας όπως θα μπορούσαμε να το αποκαλέσουμε, το οποίο έχει μια πολύ απλή αξιωματική παραδοχή.
Τα Δημόσια αγαθά, αυτά που η ίδια η κοινωνία θα αποφασίσει ότι είναι Δημόσια αγαθά, θα παράγονται και θα διανέμονται αποκλειστικά και μόνο από Δημόσια μέσα παραγωγής.
Ενώ όλα τα υπόλοιπα αγαθά, τα ιδιωτικά δηλαδή, λογικό είναι ότι θα παράγονται και θα διανέμονται αποκλειστικά και μόνο από ιδιωτικά μέσα παραγωγής.
Για να μην δημιουργηθούν εύλογες απορίες, επιτρέψτε μου να διευκρινίσω ότι το χτίσιμο ενός σχολείου ή ενός νοσοκομείου δεν γίνεται από δημόσια μέσα. Το τσιμέντο, το σίδερο, η γνώση του μηχανικού κλπ είναι ιδιωτικά αγαθά. Το σχολείο και το νοσοκομείο όμως χτίζονται από δημόσιους πόρους, αποτελούν δημόσια υποδομή και η ελεύθερη πρόσβαση στις υπηρεσίες τους είναι δημόσιο αγαθό.
Στο αφήγημα μας λοιπόν δεν υπάρχουν ιδιωτικά σχολεία και νοσοκομεία, με την προϋπόθεση βέβαια ότι συμφωνούμε πως η εκπαίδευση και η υγεία είναι δημόσια αγαθά.
Η πολύ απλή αυτή παραδοχή είναι ικανή να φέρει τα πάνω κάτω.
Η υιοθέτηση της δημιουργεί αυτόματα μια εντελώς διαφορετική οικονομία, κοινωνία και Πολιτεία.
Δημιουργεί ένα νέο μοντέλο διακυβέρνησης, αλλά κυρίως δημιουργεί ένα νέο μοντέλο σκέψης και λογικής.
Και αυτό είναι το κρίσιμο.
Ο κόσμος σήμερα είναι εγκλωβισμένος στην κυρίαρχη άποψη ότι δεν υπάρχει εναλλακτικό μοντέλο οικονομικής και κοινωνικής διακυβέρνησης πέρα από το σημερινό.
Και πιο είναι το σημερινό μοντέλο;;
Είναι το μοντέλο που θεωρεί όλα τα αγαθά ως εμπορεύματα και εμπορεύσιμα, είναι αυτό που συσσωρεύει τον παγκόσμιο πλούτο, άρα και την πολιτική εξουσία σε ελάχιστα χέρια, είναι αυτό που χρησιμοποιεί το Δημόσιο ταμείο για να λύνει τα προβλήματα που το ίδιο δημιουργεί, είναι αυτό που κάνει πάντα μια νέα αρχή μετά από κάθε κρίση και περιμένει νομοτελειακά την επόμενη και τέλος είναι αυτό που θεωρεί ‘’λογικό’’ να βάζουν οι λαοί το χέρι στην τσέπη για να πληρώνουν την αέναη διαιώνιση του.
Το παραπάνω μοντέλο, το σημερινό δηλαδή, αποτελεί μια μίξη νεοφιλελευθερισμού με τις κατάλληλες δόσεις σοσιαλδημοκρατίας, όταν και όπου αυτές απαιτούνται και συγκροτεί το σημερινό παγκόσμιο πρότυπο πολιτικής και οικονομικής δράσης.
Ένα τέτοιο μοντέλο το οποίο οδεύει προς την απόλυτη συγκέντρωση του πλούτου, το οποίο δημιουργεί μια τεραστίων διαστάσεων οικονομική και κοινωνική ανισότητα, που εξαφανίζει κάθε σοβαρό ίχνος ελεύθερης αγοράς και μεσαίας τάξης, δεν μπορεί να είναι Δημοκρατικό. Δεν μπορεί να λειτουργήσει σε δημοκρατικό πλαίσιο διότι δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντα των πολλών.
Όση ‘’Δημοκρατία’’ υπάρχει σήμερα μέσα στις διοικήσεις των πολυεθνικών και υπερεθνικών εταιρειών, άλλη τόση Δημοκρατία θα υπάρχει και στην κοινωνία αν επικρατήσει πλήρως το μοντέλο της ‘’μίας και μοναδικής’’ εναλλακτικής!
Το λογικό είναι ότι η επικράτηση ενός τέτοιου μοντέλου κοινωνικής διακυβέρνησης θα έπρεπε να μας προσβάλει.
Και δεν λέμε τυχαία τη λέξη ‘’προσβάλει’’
Κανονικά θα έπρεπε να πούμε την έκφραση ‘’δεν μας συμφέρει’’, αν βλέπαμε το θέμα από την ταξική του σκοπιά.
Αλλά δεν το λέμε, γιατί θεωρούμε ότι η νέα οπτική γωνία από την οποία θα πρέπει να δούμε τα πράγματα είναι περισσότερο ηθική και λιγότερο ταξική.
Για το λόγο αυτό το αφήγημα μας απευθύνεται σε όλους.
Ακόμα και σε αυτούς που θεωρούν ότι η νέα τάξη πραγμάτων τους ευνοεί και τους ‘’συμφέρει’’.
Γιατί δεν μπορούμε να διανοηθούμε ότι υπάρχει λογικός άνθρωπος ο οποίος να θεωρεί ότι μπορεί να ζει ευτυχισμένος σε ένα παλάτι στο κέντρο μιας φαβέλας!
Το ερώτημα ‘’σε τι κόσμο θα ζούμε αύριο’’ αφορά όλους και όχι μόνο τις μη προνομιούχες πλειοψηφίες ή τις ευκατάστατες προνομιούχες μειοψηφίες.
Η νέα γενιά θεωρώ ότι το έχει πιάσει το νόημα.
Τοποθετεί τις Αξίες με τις οποίες θα πρέπει να πορεύεται μια κοινωνία πάνω από τον ταξικό προσδιορισμό της.
Για το λόγο αυτό η συμπεριφορά της νεολαίας δεν είναι καθόλου απολιτική, αλλά βαθιά πολιτική, δείγμα ενός νέου τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς που δεν έχει βρει ακόμα πολιτικό συντονισμό.
Οι κοινωνίες μας σχεδόν σε ολόκληρο τον πλανήτη, με ελάχιστες εξαιρέσεις, έχουν φτάσει πλέον σε επίπεδο παραγωγής αγαθών τέτοιο ώστε οι πολιτικές μάχες του μέλλοντος να δίνονται περισσότερο σε ηθικό επίπεδο παρά σε ταξικό.
*Οικονομολόγος , Μέλος Πολιτικής Επιτροπής ΠΡΑΣΙΝΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ
