12 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1944 | ΜΙΑ ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΠΟΥ ΑΡΓΗΣΕ ΝΑ ΕΟΡΤΑΣΤΕΙ
Γιορτάζουν, επιτέλους, όπως και τ΄ άλλα ευρωπαϊκά κράτη, την απελευθέρωση από τη χιτλερική Γερμανία. Για πρώτη φορά φέτος η αποτίναξη του ναζιστικού ζυγού από την πρωτεύουσα, στις 12 Οκτωβρίου 1944, σημειώνεται με πανηγυρικό τρόπο. Οπως επιβάλλει η Ιστορία και υπαγορεύουν οι αντιφασιστικές παραδόσεις. Χρειάστηκε να περάσουν 71 χρόνια, ώστε να πάρει η επέτειος τη θέση που κατέχει στη συλλογική μνήμη.
Το εύρος και η διάρκεια των εκδηλώσεων, που άρχισαν με την έναρξη λειτουργίας της έκθεσης την περασμένη βδομάδα στη Δημοτική Πινακοθήκη της Αθήνας και θα συνεχιστούν για έναν σχεδόν μήνα από πολυάριθμους φορείς, επανατοποθετούν, κατά κάποιον τρόπο, μια επετειακή κανονικότητα.
Ο οργανωμένος και τεκμηριωμένος εορτασμός, όπως εύστοχα επισημαίνει ο ιστορικός Τ. Σακελλαρόπουλος, αναιρεί μια ανωμαλία. Να γιορτάζεται, δηλαδή, η έναρξη του πολέμου, που οδήγησε στην κατοχή της χώρας, κι όχι η απελευθέρωση: «Στην Ελλάδα έχουμε μια συνήθεια να γιορτάζουμε πανηγυρικά επετείους ήττας. Γιορτάζουμε την 28η Οκτωβρίου, αλλά είναι ο πόλεμος που χάσαμε. Η Ανάσταση έρχεται κάθε χρόνο, αλλά εμείς γιορτάζουμε τη Μεγάλη Παρασκευή…».
 |
Το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ, που έβαλαν εκείνη τη μέρα και τα επόμενα πρώτα απελευθερωτικά εικοσιτετράωρα, τη σφραγίδα τους, ήταν κόκκινο πανί. Συνυφασμένο με τη μέρα, καθώς κυριαρχούσε από το κέντρο έως τις άκρες της Αθήνας και τίποτα δεν το εμπόδιζε να πάρει στα χέρια του την εξουσία, έπρεπε να ξεχαστεί… Η μεγάλη Πέμπτη απαλλαγής από τον ναζιστικό βραχνά αρχικώς υποκαταστάθηκε από την 18η Οκτωβρίου. Τη μέρα δηλαδή που εγκαταστάθηκε στην Αθήνα η κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητος» υπό τον Γ. Παπανδρέου. Αυτός ήταν ένας ανεκτός συμβιβασμός παρά τη συμμετοχή υπουργών του ΕΑΜ στο κυβερνητικό σχήμα. Αλλά κι αυτή η επέτειος υπονομεύτηκε από την καθιέρωσή της ακόμη, αφού υποβαθμίστηκε, μάλλον, σε μια δημοτική εκδήλωση κι όχι σε μια καθόλα εθνική γιορτή. Η υποβάθμιση φέρνει τη σφραγίδα του ίδιου του Δήμου Αθηναίων.
Το θέμα στο δημοτικό συμβούλιο
Τον Σεπτέμβριο και στις αρχές Οκτωβρίου του 1945 στο διορισμένο δημοτικό συμβούλιο Αθήνας συζητείται η καθιέρωση της μέρας για τον εορτασμό της απελευθέρωσης. Η πρόταση να είναι αυτή η 12η Οκτωβρίου γιατί «είναι η ημέρα καθ΄ ην πράγματι ησθάνθημεν την ελευθερίαν και εξήλθομεν εις τους δρόμους αλληλοασπαζόμενοι», όπως προτεινόταν από δημοτικούς συμβούλους, δεν γίνεται δεκτή από την πλειοψηφία και τον Αρ. Σκληρό (ο πρώτος μεταπελευθερωτικός δήμαρχος ήταν επιλογή του πρωθυπουργού). Ορίστηκε η 18η Οκτωβρίου, επειδή την ημέρα αυτή «έφθασεν εις τας Αθήνας η Ελληνική Κυβέρνησις».
Ετσι, με βάση την απόφαση αυτή πραγματοποιήθηκε η πρώτη επέτειος της απελευθέρωσης (18 Οκτωβρίου 1945). Από τότε καθιερώνεται και η έπαρση της σημαίας στην Ακρόπολη. Αξίζει να σημειωθεί ότι την εκδήλωση αυτή κατήγγειλαν «τα κόμματα του πολιτικού συνασπισμού του ΕΑΜ», υπογραμμίζοντας ότι «δεν έχει καμιά σχέση με την απελευθέρωση, γι΄ αυτό ο λαός δεν μπορεί να πάρει μέρος». Τη χαρακτήρισαν «παρέλαση του Παπαντρέα», ενώ καυτηρίαζαν «την απαγόρευση να γιορτάσει ο λαός την απελευθέρωση τη 12η Οκτωβρίου».
 |
Η εκδήλωση, πάντως, πραγματοποιήθηκε με πολύ μικρή συμμετοχή Αθηναίων και πέρασε σχεδόν απαρατήρητη. Τελέστηκε δοξολογία στη Μητρόπολη με την παρουσία των αρχών κι από εκεί μετά από πομπή έγινε η έπαρσή της στην Ακρόπολη.
Στην πράξη ο φετινός πανηγυρικός εορτασμός για την απελευθέρωση με τη διάρκειά του ενοποιεί στην πράξη τις δυο επετείους. Εμμέσως υλοποιεί την προτροπή των διανοούμενων τον Οκτώβριο του 1945 διά χειρός Σικελιανού για «έναν Πανελλήνιο Πανηγυρισμό των κορυφαίων τούτων ημερομηνιών της Ιστορίας μας, πανηγυρισμό, όπου φιλοδοξούμε να υψωθεί όχι απλά στο επίπεδο ενός κοινού εθνικού μνημοσύνου, αλλά ως τα εγκαίνια μιας νέας μας πνευματικής, και γενικά ιστορικής παράδοσης…».
ΠΡΩΤΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
Στις 10 το πρωί ο αγκυλωτός σταυρός κατεβαίνει από την Ακρόπολη
«Ο βραχνάς της σκλαβιάς τελείωσε στην Αθήνα. Με το αναφιλητό μιας ανέκφραστης χαράς χαιρετάμε την Εθνική Κυβέρνηση. Ο Λαός, ο ηρωικός Λαός των Αθηνών, γιορτάζει αδελφωμένος την λευτεριά του». Με το λιτό αυτό τηλεγράφημα η τριμελής Κυβερνητική Επιτροπή στην Αθήνα (Φ. Μανουηλίδης, Γ. Ζεύγος, Θ. Τσάτσος) γνωστοποιεί στην εξόριστη «Κυβέρνηση Ενότητος» (βρίσκεται στην Ιταλία ακόμη) την απελευθέρωση της πρωτεύουσας το μεσημέρι της 12ης Οκτωβρίου 1944.
 |
Εχει συνταχθεί στα Παλαιά Ανάκτορα, όπου εγκαταστάθηκε το κλιμάκιο, καθώς οι τελευταίοι ναζί εγκαταλείπουν την πρωτεύουσα. Λίγο πριν από τις 10 το πρωί ο αγκυλωτός σταυρός έχει κατέβει από την Ακρόπολη. Η πρωτεύουσα και η Ελλάδα ζουν την πιο μεγάλη ώρα τους, έπειτα από τριάμισι χρόνια σκλαβιάς…
Η εβδομάδα που ακολουθεί από εκείνη την Πέμπτη μέχρι και την Τετάρτη 18 Οκτωβρίου, όταν οι Αθηναίοι υποδέχονται στο Σύνταγμα την κυβέρνηση, θα είναι καθοριστική για την πορεία της χώρας τις επόμενες δεκαετίες. Τότε ακριβώς διαμορφώνονται, σε γενικές γραμμές, στο πολιτικό προσκήνιο, στο παρασκήνιο αλλά και στους «δρόμους» οι συσχετισμοί δυνάμεων και η φορά της μεταπελευθερωτικής Ιστορίας μας.
Το πρωί εκείνης της ιστορικής μέρας ο τελευταίος στρατιωτικός διοικητής των ναζί στην Ελλάδα, στρατηγός Χ. Φέλμι, δίνει μια κατεξοχήν «θεατρική παράσταση». Αποδίδει τιμές στον Αγνωστο Στρατιώτη. Η είδηση της υποχώρησης διαδόθηκε στην πόλη από τις πρωινές ώρες και οι καμπάνες άρχισαν να χτυπούν χαρμόσυνα.
Υπάρχουν εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες, μαρτυρίες για κείνες τις ώρες μ’ έναν κοινό παρονομαστή. Η αποχώρηση των Γερμανών συνειδητοποιείται απ’ όλους το μεσημέρι. Πριν καλά καλά αποχωρήσουν και οι τελευταίοι κατακτητές από το κέντρο της πόλης ξεκινά το μαζικό παραλήρημα ενθουσιασμού. Κατά τις ΕΑΜογενείς περιγραφές τουλάχιστον 300.000 πολίτες οργανωμένοι στο ΕΑΜ πήραν μέρος στην παρέλαση της νίκης.
Οι Αγγλοι και το ΕΑΜ
Η «μη διασάλευση της τάξης» είναι ζητούμενο απ’ όλους εκείνες τις ώρες. Για διαφορετικούς λόγους. Οι Αγγλοι και οι εκπρόσωποι των μη ΕΑΜογενών δυνάμεων φοβούνται ότι μέσα στην «αταξία και το χάος» οι δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ θα καλύψουν το κενό εξουσίας και θα καταλάβουν την πόλη. Οι ηγέτες του ΚΚΕ, πιστοί στις συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας (Μάιος και Σεπτέμβριος 1944) για να μη δώσουν λαβή και κατηγορηθούν οι κομμουνιστές, εμμένουν στις δημοκρατικές διεξόδους στη μεταπελευθερωτική Ελλάδα. Εύγλωττη από την άποψη αυτή, πέραν των επισήμων κειμένων, είναι και η ειδησεογραφία του «Ριζοσπάστη» με τον τίτλο «12/10 (1944) ΚΙΝΗΣΗ ΣΤΑΘΜΟΥ Α ΒΟΗΘΕΙΩΝ ΜΗΔΕΝ»:
«Χαρακτηριστικό της απόλυτης τάξης που κυριάρχησε στον παλλαϊκό πρωτοφανή εορτασμό της απελευθέρωσης είναι ότι ο Ερυθρός Σταυρός δεν είχε ΟΥΤΕ ΕΝΑ θύμα. Τι λένε τα μαύρα κοράκια του διχασμού και οι κήρυκες της αναρχίας που διέδιδαν συκοφαντικά ότι ο ΕΛΑΣ θα αναστατώσει την τάξη; Ο λαός είδε ότι και την τάξη κράτησε ο ΕΛΑΣ και τον θαύμασε…».
Την απόλυτη τήρηση των υποχρεώσεων που είχε αναλάβει ο ΕΛΑΣ πιστοποιεί και έγγραφο των βρετανικών υπηρεσιών. Πληροφοριοδότες, που έκαναν τον γύρο της Αθήνας τη νύχτα της 12ης Οκτωβρίου, αναφέρουν: «Απόλυτη ησυχία παντού. Καμία ταραχή και οι δρόμοι σχεδόν άδειοι. Ο ΕΛΑΣ και άλλα όργανα περιπολούν με τάξη». Οι εορτασμοί δεν θα σταματήσουν την επομένη. Θα συνεχιστούν και θα κορυφωθούν την Τετάρτη 18 Οκτωβρίου στο Σύνταγμα. Στο ενδιάμεσο δεν έλειψαν, όμως, αιματηρά επεισόδια, με νεκρούς και τραυματίες προαναγγέλλοντας τα Δεκεμβριανά…
Πρώτοι εορτασμοί
Ο Σύλλογος Αθηναίων κέντησε τη σημαία
1944: Ο πρώτος επίσημος εορτασμός για την απελευθέρωση της Αθήνας πραγματοποιήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 1944. Στη δοξολογία μάλιστα, που έγινε στη Μητρόπολη, τα κείμενα της λειτουργίας είχαν συντεθεί από τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό ειδικά για την περίσταση. Η πραγματική, όμως, γιορτή έγινε στην πλατεία Συντάγματος. Ηταν «η μεγαλυτέρα συγκέντρωσις αφότου ενθυμούντο οι Αθηναίοι». Μέσα σε κλίμα γενικής ανάτασης και με τις συνεχείς επευφημίες μίλησαν στους συγκεντρωμένους τα μέλη της τριμερούς Κυβερνητικής Επιτροπής στην Αθήνα.
1945: Η δεύτερη επίσημη τελετή για την απελευθέρωση της Αθήνας θα γίνει στις 18 Οκτωβρίου 1945, με πρωτοβουλία της δημοτικής αρχής. Για τις 12 Οκτωβρίου είχε προγραμματιστεί από τους βασιλόφρονες συλλαλητήριο στο Σύνταγμα, με αίτημα ουσιαστικά την επιστροφή του βασιλιά. Αλλά ύστερα από το ξεσήκωμα όλων των δημοκρατικών οργανώσεων και φορέων η κυβέρνηση Βούλγαρη αναγκάστηκε να το απαγορεύσει. Ετσι στην πλατεία συγκεντρώθηκαν μόνο μερικές εκατοντάδες, που γρήγορα διαλύθηκαν.
4946: Μέσα σε εμφυλιοπολεμικό κλίμα η επέτειος εορτάζεται πάλι μονοπαραταξιακά. Στην Ακρόπολη υψώνεται η σημαία που κέντησαν «οι δεσποινίδες του Συλλόγου Αθηναίων». Κανονικά έπρεπε να κυματίζει η βρετανική σημαία, σχολίαζαν τα ΕΑΜικά έντυπα, αφού οι Αγγλοι είναι οι νέοι κατακτητές. Οσο για τη συγκεκριμένη σημαία, ο αθηναϊκός συντηρητικός σύλλογος είχε την ιδέα αυτή να κυματίζει μόνο τη μέρα της απελευθέρωσης στον Ιερό Βράχο. Μετά να υψωθεί για μία μέρα τόσο στο Καπιτώλιο της Ρώμης όσο και στο κέντρο του Βερολίνου «για να διακηρύξει έτσι στο σύμπαν ότι τα μεγάλα εγκλήματα δεν μένουν ατιμώρητα…».
Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr
Via : www.ethnos.gr
