Toυ ΣΤΑΘΗ ΛΙΔΩΡΙΚΗ

Με τον όρο κυκλική οικονομία (circular economy) χαρακτηρίζεται η επανορθωτική οικονομία με σχεδιασμό και η οποία έχει ως στόχο να κρατήσει προϊόντα, εξαρτήματα και υλικά σε υψηλότερη χρησιμότητα και αξία, με διάκριση μεταξύ των τεχνικών και βιολογικών κύκλων.

Μετά την βιομηχανική επανάσταση, τα απορρίμματα αυξάνονταν σταθερά. Αυτό οφείλονταν στο γεγονός ότι οι οικονομίες διαμόρφωσαν ένα αναπτυξιακό μοντέλο του τύπου “εξαγωγή-παραγωγή-κατανάλωση και απόρριψη” –ένα γραμμικό μοντέλο που βασίζεται στην παραδοχή ότι οι φυσικοί πόροι είναι άφθονοι, διαθέσιμοι και η διάθεση των αποβλήτων τους είναι φθηνή.

Η σύγχρονη εποχή που ζούμε χαρακτηρίζεται ως “Ανθρωπόκαινος εποχή”. Μια εποχή κατά την οποία ο άνθρωπος έχει γίνει η κυρίαρχη δύναμη που διαμορφώνει το φυσικό περιβάλλον στο οποίο ζει. Είναι φανερό ότι μια οικονομία η οποία αποσπά φυσικούς πόρους με αυξανόμενους ρυθμούς, χωρίς να λαμβάνει υπόψη το περιβάλλον στο οποίο λειτουργεί και γενικότερα το φυσικά όρια του πλανήτη, δεν μπορεί να συνεχίσει επ’αόριστον.

Σε έναν κόσμο που σύντομα θα φθάσει τα εννέα δισεκατομμύρια καταναλωτές, οι οποίοι αγοράζουν βιομηχανικά προϊόντα, η προσέγγιση αυτή θα παρεμποδίσει τις επιχειρήσεις και θα υπονομεύσει τις οικονομίες. Σήμερα γίνεται όλο και περισσότερο κατανοητό από πολιτικούς και επιχειρηματίες ότι ο αυξανόμενος παγκόσμιος ανταγωνισμός έχει καταστήσει την πρόσβαση σε φυσικούς πόρους, σε προσιτές τιμές, ένα όλο και πιο δύσκολο εγχείρημα και ότι αυτό το γραμμικό οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης έχει φθάσει πλέον στα όριά του Είναι ανάγκη να αυξηθεί η αξία για κάθε τόννο υλικών, κάθε joule ενέργειας, κάθε στρέμματος γης και κάθε κυβικού μέτρου νερού.

Για να επιτευχθεί αυτό χρειάζεται ένας νέος τρόπος επιχειρηματικής δραστηριότητας, μια περισσότερο κυκλική οικονομία, η οποία προσφέρει μια διέξοδο στο σημερινό οικονομικό μοντέλο και η οποία δεν είναι τίποτε περισσότερο από τον συνδυασμό βιομίμησης και ανακύκλωσης, στην οποία τα απορρίμματα από μια δραστηριότητα αποτελούν τις πρώτες ύλες για μια άλλη. Σε μια κυκλική οικονομία τα προϊόντα δεν μετατρέπονται τόσο γρήγορα σε άχρηστα προϊόντα αλλά επαναχρησιμοποιούνται, επιδιορθώνονται, ανακαινίζονται και ανακυκλούνται, προκειμένου να αποσπαστεί το μέγιστο της αξίας των, πριν επιστρέψουν με ασφαλή τρόπο στη βιόσφαιρα. Με τον τρόπο αυτό ένα προϊόν που μέχρι σήμερα θεωρούνταν ως ‘άχρηστο’ μπορεί να μετατραπεί σε χρήσιμο πόρο.

Ο στόχος είναι να κοιτάξουμε πέρα από τα απόβλητα και να κλείσει ο κύκλος της κυκλικής οικονομίας. Είναι ανάγκη η διαχείριση πόρων να γίνεται πιο αποτελεσματικά σε όλο τον κύκλο ζωής των. Αυτό θα δημιουργήσει νέα ανάπτυξη και ευκαιρίες απασχόλησης. Ειδικότερα για τις επιχειρήσεις στην ΕΕ, εκτιμάται ότι οι βελτιώσεις στην αποδοτική χρήση των πόρων σε όλο το μήκος των αλυσίδων αξίας, σε συνδυασμό με την πρόληψη στη δημιουργία απορριμμάτων, θα μπορούσαν να μειώσουν τις ανάγκες εισροών υλικών κατά 17 % – 24 % μέχρι το 2030, ενώ η καλύτερη χρήση των πόρων θα μπορούσε να οδηγήσει σε συνολικό δυναμικό εξοικονόμησης ύψους 630 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως για την ευρωπαϊκή βιομηχανία. Επίσης, θα υπήρχε και μείωση των συνολικών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου.

Σύμφωνα με μελέτη του ιδρύματος Ellen MacArthur Foundation, η αξιοποίηση σε παγκόσμια κλίμακα ευκαιριών κυκλικής οικονομίας μπορεί να επιφέρει ετήσια εξοικονόμηση σε υλικά που να ξεπερνά τα $700 δισ. Ιδιαίτερα, για την Αγγλία υπολογίζεται ότι μια προσέγγιση προς μία περισσότερο κυκλική οικονομία  μπορεί να επαυξήσει το ΑΕΠ κατά £3 δισ., ενώ θα δημιουργηθούν 50.000 νέες θέσεις εργασίας.

Eπίσης, τα προϊόντα που αγοράζει ετησίως για κατανάλωση ένας μέσος πολίτης σε χώρα του ΟΟΣΑ υπολογίζονται σε 800 κιλά τρόφιμα και αναψυκτικά, 120 κιλά συσκευασίας και 20 κιλά νέα ρούχα και παπούτσια. Από αυτά, με το σημερινό σύστημα κατανάλωσης που επικρατεί (παραγωγή, χρήση, απόρριψη), το μεγαλύτερο μέρος των υλικών αυτών (περίπου 80 %) δεν επιστρέφουν για περαιτέρω οικονομική χρήση, αλλά καταλήγουν σε φούρνους, χώρους υγειονομικής ταφής ή λύματα.  Στην ίδια έκθεση αναφέρεται ότι ακόμη και βραχυπρόθεσμα και χωρίς μια δραματική εφαρμογή βιοπροϊόντων και πλήρη επανασχεδιασμό των αλυσίδων τροφοδοσίας, η αξία προϊόντων που μπορεί να επανακτηθεί μπορεί να αυξηθεί μέχρι και 50 %.

Η υλοποίηση της κυκλικής οικονομίας θα έχει ως αποτέλεσμα όχι μόνο την εξοικονόμηση πόρων, αλλά θα πυροδοτήσει την καινοτομία και θα επιτρέψει στις βιομηχανίες να επιτύχουν την αποδέσμευση της ανάπτυξης από την χρήση πόρων.

Καίριο ρόλο στην καρδιά της κυκλικής οικονομίας θα διαδραματίσει ο κλάδος της διαχείρισης των αποβλήτων. Ήδη έχει ξεκινήσει η μετάβαση από το παλιό γραμμικό μοντέλο: “φορτηγό και απόθεση σε χώρους υγειονομικής ταφής”, προς την κατεύθυνση μιας προσέγγισης διαχείρισης των πόρων, όπου η βιομηχανία λειτουργεί ως πάροχος πρώτων υλών και ενέργειας για την υπόλοιπη οικονομία. Αυξημένες πιέσεις σε πόρους σημαίνει ότι μια γραμμική οικονομία δεν είναι πλέον βιώσιμη και η παλιά βιομηχανία απορριμμάτων θα πρέπει να μετατραπεί σε  βιομηχανία πόρων στην καρδιά της νέας κυκλικής οικονομίας.

Με τον τρόπο αυτό η βιομηχανία απορριμμάτων και φυσικών πόρων, ως σύνολο, αξιοποιούν την αξία που εμπεριέχεται στα απορρίμματα και ανακτούν όλο και περισσότερη από αυτά. Υψηλότεροι ρυθμοί ανακύκλωσης και επίπεδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας αποτελούν σοβαρούς δείκτες μετάβασης από το μέχρι σήμερα γραμμικό πλαίσιο διαχείρισης πόρων και απορριμμάτων. Αλλά για την στο μέγιστο βαθμό αξιοποίηση μιας κυκλικής οικονομίας, είναι αναγκαία η εξεύρεση νέων μορφών συνεργασίας ανάμεσα στα διαφορετικά μέρη που συνιστούν το σύνολο της αλυσίδας τροφοδοσίας. Ενδεικτικά αναφέρονται ορισμένα παραδείγματα δράσεων :

  • Οικιακά απορρίμματα: Υπολογίζεται ότι στην Αγγλία, με τη συλλογή οικιακών απορριμμάτων σε τροφές, θα μπορούσε να δημιουργηθεί για δήμους και επενδυτές ένα ετήσιο εισόδημα ύψους $1.5 δισ., με στόχο την παραγωγή βιοαερίου και επιστροφή θρεπτικών συστατικών σε αγροτικά εδάφη.
  • Επεξεργασία αποβλήτων από βιομηχανίες ποτών: Πρόσθετα κέρδη μπορούν να δημιουργηθούν από την πώληση απορριμμάτων σε βιομηχανίες μπύρας, σε αγρότες στους τομείς ιχθυοκαλλιέργειας και κτηνοτροφίας.

Η βιώσιμη χρήση φυσικών πόρων και ο περιορισμός της κλιματικής αλλαγής απαιτεί μετάβαση προς ένα νέο οικονομικό σύστημα, στο οποίο ο πλούτος και η ευημερία σε μια χώρα δημιουργούνται με χρήση μικρότερων ποσοτήτων φυσικών πόρων. Η ύπαρξη κυκλικής οικονομίας ουδέτερης σε άνθρακα αποτελεί προϋπόθεση για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη. Επίσης, ορίζει την κατεύθυνση και τα όρια για την ανάπτυξη καθαρών τεχνολογιών και βιοοικονομίας, που αποτελούν τα μελλοντικά θεμέλια στην οικονομία μιας χώρας. Έτσι:

  • Η ριζική βελτίωση στην αποτελεσματικότητα χρήσης πόρων αποτελεί προϋπόθεση για την ύπαρξη κυκλικής οικονομίας ουδέτερης σε άνθρακα και περιλαμβάνει την βιοοικονομία ως βασικό συστατικό.
  • Οι καθαρές τεχνολογίες προσφέρουν λύσεις για πιο βιώσιμη αξιοποίηση ανανεώσιμων και μη ανανεώσιμων πόρων. Η ζήτηση για λύσεις με καθαρή τεχνολογία αυξάνεται σε όλο των κόσμο.
  • Οι ευρωπαϊκές και εθνικές πολιτικές έρευνας και καινοτομίας θα ενισχύσουν δραστικά την γνωστική βάση για μια κυκλική οικονομία ουδέτερη σε άνθρακα.

Από τα παραπάνω είναι πλέον σαφές ότι η ανάγκη για εξεύρεση ενός δρόμου προς ένα νέο οικονομικό σύστημα, ικανό να ανταποκριθεί στην πρόκληση των περιορισμένων πόρων και την κλιματική αλλαγή, είναι πλέον ευρέως αναγνωρισμένη. Έχει περιγραφεί σε πολλές στρατηγικές και σχέδια δράσης στην ΕΕ, με περιγραφή διάφορων εννοιών και αρχών, που επικεντρώνονται σε διάφορα τμήματα και διαστάσεις της νέας οικονομίας. Έτσι, η ιδέα για μια κυκλική οικονομία, στην οποία όλο και περισσότερο ανακτώνται υλικά και ενέργεια από απορριπτόμενα προϊόντα κερδίζει συνεχώς έδαφος σε πολιτικό και επιχειρηματικό επίπεδο.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί προτάσεις για ενσωμάτωση των αρχών και ιδεών  κυκλικής οικονομίας σε νομοθετικό πλαίσιο, ενώ ο επιχειρηματικός τομέας υιοθετεί τις αρχές κυκλικής οικονομίας στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ που έγινε Νταβός το 2014. Σήμερα, η πρόκληση είναι όχι μόνο να μάθουμε από τις επιτυχημένες δραστηριότητες, αλλά και να μετασχηματήσουμε πλήρως συστήματα παραγωγής και κατανάλωσης και όχι απλά να αλλάξουμε συγκεκριμένες παραγωγικές διεργασίες.

Οι μετασχηματισμοί αυτοί συνεπάγονται βελτίωση στην αποτελεσματικότητα διαχείρισης πόρων σε όλες τις δραστηριότητες, βελτιστοποίηση παραγωγικών διεργασιών, ανάπτυξη επιχειρηματικών μοντέλων και βελτίωση της εφοδιαστικής υποδομής (logistics), καθώς επίσης και αλλαγή στα καταναλωτικά πρότυπα.

Σε μια κυκλική οικονομία η ανακύκλωση ανανεώσιμων και μη ανανεώσιμων πόρων, καθώς επίσης και η χρήση ενέργειας, είναι όσο το δυνατόν αποδοτικότερες. Θρεπτικά συστατικά επιστρέφουν στο έδαφος και μη ανανεώσιμοι πόροι ανακυκλούνται χωρίς να βλάπτουν τα οικοσυστήματα. Η χρήση φυσικών πόρων γίνεται με βιώσιμο τρόπο λαμβάνοντας υπόψη την προστασία των υπηρεσιών οικοσυστημάτων.

Συνοψίζοντας:

  • Σε μια κυκλική οικονομία ουδέτερη σε άνθρακα οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου δεν υπερβαίνουν τις φυσικές δεξαμενές άνθρακα. Βασικό τμήμα μιας κυκλικής οικονομίας ουδέτερης σε άνθρακα αποτελεί η βιώσιμη βιοοικονομία, η οποία βασίζεται στη βιώσιμη χρήση ανανεώσιμων πόρων για την παραγωγή τροφίμων και ενέργειας, καθώς επίσης προϊόντων και υπηρεσιών.
  • Οικολογικές καινοτομίες και λύσεις καθαρών τεχνολογιώνβελτιώνουν την αποτελεσματικότητα διαχείρισης πόρων και βιώσιμης χρήσης πόρων, ενώ ταυτόχρονα περιορίζουν τις αρνητικές επιπτώσεις της παραγωγή και κατανάλωσης στο περιβάλλον. Οι λύσεις καθαρών τεχνολογιών βελτιώνονται περαιτέρω μέσω καινοτομιών.
  • Η ανάπτυξη στην αποτελεσματικότητα διαχείρισης πόρων θα διευκολυνθεί σημαντικά από το βιομηχανικό διαδίκτυο, όπου έξυπνες συσκευές και αντικείμενα, δικτυωμένοι αισθητήρες, λογισμικό και πολλά δεδομένα συνδυάζονται και αξιοποιούνται για τον έλεγχο παραγωγής και υποδομών τροφοδοσίας (logistics). Επίσης, νέες ψηφιακές λύσεις θα κάνουν τις πόλεις έξυπνες. Στις έξυπνες πόλεις η αποτελεσματικότητα στη διαχείριση πόρων μεγιστοποιείται σε κτίρια, υποδομές και μεταφορές. Ήδη σήμερα πάνω από το 50 % του παγκόσμιου πληθυσμού ζεί σε πόλεις. Επομένως, οι έξυπνες πόλεις είναι απαραίτητες για μια κυκλική οικονομία.

Via : www.presspublica.gr